ƏDV ödəyicisi olmaq

Əlavə Dəyər Vergisi (ƏDV) — Azərbaycan Respublikasında tətbiq olunan dolayı vergilərdən biridir. Əsasən malların satışı, xidmətlərin göstərilməsi və idxal əməliyyatları zamanı hesablanır və faktiki olaraq istehlakçı tərəfindən ödənilsə də, dövlət büdcəsinə satıcı və ya xidmət göstərən şəxs tərəfindən köçürülür.

ƏDV istehsal-satış zəncirinin bütün mərhələlərində yaranan əlavə dəyərə tətbiq olunur və vergitutma bazası bu prinsipə əsasən formalaşır.

Vergi Məcəlləsinin 153-cü maddəsinə əsasən, sahibkarın dövlətə ödəməli olduğu ƏDV, satışdan toplanmış ƏDV ilə alış zamanı ödənilmiş ƏDV arasındakı fərq əsasında hesablanır.

Nümunə:

• Şirkət məhsulu 500 AZN + 18% ƏDV ilə satıb → ƏDV = 90 AZN
• Məhsulu 300 AZN + 18% ƏDV ilə alıb → ƏDV = 54 AZN
• Dövlətə ödəniləcək fərq: 90 AZN − 54 AZN = 36 AZN

Bu mexanizm “ƏDV əvəzləşdirilməsi hüququ” adlanır və Vergi Məcəlləsinin 175-ci maddəsində tənzimlənir.

ƏDV hansı əməliyyatlara tətbiq olunur?

• Malların satışı (o cümlədən idxal)
• Xidmətlərin göstərilməsi
• Podrat, təmir, icarə və digər müqavilə əsaslı işlər
• Azərbaycan gömrük ərazisinə idxal olunan məhsullar (VM, maddə 164)

Əsas vergi dərəcəsi 18%-dir. Bəzi məhsullar və xidmətlər isə 0% və ya ƏDV-dən azad olunmuş rejimdədir (VM, maddə 165–166).

ƏDV qeydiyyatı necə aparılır?

ƏDV qeydiyyatı prosesi rəqəmsal şəkildə, vergi ödəyicisinin Elektron Vergi Sistemi (e-taxes.gov.az) üzərindən həyata keçirilir. Bu prosedur həm məcburi, həm də könüllü qeydiyyat hallarını əhatə edir.

1. Qeydiyyatın hüquqi əsasları (VM, maddə 158)

• Məcburi qeydiyyat: Əgər vergi ödəyicisinin ardıcıl 12 ay üzrə vergi tutulan dövriyyəsi 200 000 AZN məbləğindən çox olarsa, ƏDV qeydiyyatına avtomatik daxil edilir.
• Könüllü qeydiyyat: İstənilən sahibkar və ya hüquqi şəxs bu limiti keçməsə belə, ƏDV qeydiyyatına düşmək üçün öz təşəbbüsü ilə müraciət edə bilər.

2. ƏDV qeydiyyatı üçün addımlar

1. e-taxes.gov.az portalına daxil olun.
2. Şəxsi kabinetinizə daxil olaraq “ƏDV qeydiyyatı” bölməsini seçin.
3. Məlumatlarınızı (faktiki ünvan, d.övriyyə, fəaliyyət sahəsi və s.) daxil edin.
4. Ərizəni təsdiqləyin.
5. Sistem tərəfindən yoxlama aparıldıqdan sonra ƏDV qeydiyyatınız təsdiqlənir və ƏDV kodunuz aktivləşir.

3. Tələb olunan sənədlər

• Hüquqi şəxslər üçün nizamnamə, dövlət qeydiyyat sənədi
• Elektron imza (e-imza)
• Son 12 ay üzrə dövriyyə arayışı (əgər məcburi qeydiyyatdırsa)
• Fəaliyyət sahəsinə dair əsaslandırıcı məlumat

4. Qeydiyyatın qüvvəyə minmə tarixi

• Məcburi qeydiyyat: Dövriyyə həddi keçən tarixdən etibarən avtomatik qüvvəyə minir.
• Könüllü qeydiyyat: Vergi orqanının təsdiqlədiyi tarixdən qüvvəyə minir.

5. Qeydiyyatın nəticələri

• ƏDV kodu sistemdə aktivləşir.
• Elektron qaimə-faktura təqdim etmək hüququ yaranır.
• ƏDV bəyannaməsi və ödəniş öhdəlikləri başlanır.

ƏDV ödəyicisinin hüquq və vəzifələri

ƏDV qeydiyyatına daxil olan vergi ödəyiciləri həm xüsusi hüquqlara malik olur, həm də qanunla müəyyən olunmuş vəzifələri yerinə yetirməyə borcludur. Bu öhdəliklər ƏDV-nin düzgün uçotu, vaxtında ödənişi və şəffaf vergi davranışını təmin edir.

1. Əsas vəzifələr (VM, maddə 175–177)

• Elektron qaimə-faktura təqdim etmək

Hər bir vergi tutulan əməliyyat üzrə e-qaimə verilməlidir. Bu sənəd olmadan ƏDV-nin əvəzləşdirilməsi mümkün deyil.

• Aylıq ƏDV bəyannaməsi təqdim etmək

Hər ayın sonundan sonra, növbəti ayın 20-dək ƏDV bəyannaməsi elektron formada təqdim olunmalıdır.

• ƏDV-nin dövlət büdcəsinə ödənilməsi

Əgər satış üzrə yığılan ƏDV, alışlarda ödəniləndən çoxdursa – aradakı fərq büdcəyə ödənilməlidir.

• Vergi uçotu və sənədlərin aparılması

Satış, alış və idxal əməliyyatları üzrə bütün ƏDV göstəriciləri mühasibat sənədlərində düzgün əks olunmalı və arxivləşdirilməlidir.

• Elektron sistemlərdən istifadə etmək

ƏDV uçotu və hesabatların təqdimatı yalnız rəqəmsal platformalar üzərindən aparılır (e-taxes.gov.az, e-qaimə sistemi və s.).

2. ƏDV ödəyicisinin hüquqları

• ƏDV əvəzləşdirilməsi hüququ

Satış zamanı toplanmış ƏDV-dən alışlara görə ödənilmiş ƏDV çıxılaraq, yalnız fərq dövlətə ödənir.

• Vergi güzəştləri və azadolmalardan istifadə

Qanunla müəyyən edilmiş mallar və xidmətlər üzrə ƏDV-dən azadolma hüququndan faydalanmaq mümkündür.

• Əlavə yoxlamalara dair məlumat almaq

Əgər vergi yoxlaması təyin olunarsa, sahibkar bununla bağlı öncədən elektron xəbərdarlıq almalıdır.

• ƏDV qeydiyyatından çıxmaq hüququ

Əgər ardıcıl 12 ay üzrə dövriyyə 100 000 AZN-dən azdırsa (VM, maddə 159.2), ƏDV statusunun ləğvi üçün müraciət edilə bilər.

Bu hüquq və vəzifələrə əməl etməklə, vergi ödəyicisi qanun çərçivəsində şəffaf və məsuliyyətli biznes subyekti kimi fəaliyyət göstərmiş sayılır.

ƏDV bəyannaməsi və ödəniş rejimi

ƏDV ödəyiciləri hər ay öz əməliyyatları üzrə bəyannamə təqdim etməli və ƏDV-ni dövlət büdcəsinə ödəməlidirlər (VM, 175–177).

1. Bəyannamənin təqdim edilməsi

• Hər ayın sonunda ƏDV dövriyyəsi və əvəzləşmə məbləği hesablanır.
• Bəyannamə növbəti ayın 20-dək e-taxes.gov.az portalında təqdim olunur.

2. Ödəniş müddəti və qaydası

• Hesablanan ƏDV məbləği bəyannamə ilə birlikdə dövlət büdcəsinə ödənməlidir.
• Ödəniş bank və ya e-bankçılıq vasitəsilə həyata keçirilir.
• Əgər alışlara görə ödənilmiş ƏDV çoxdursa, fərq:
  • Növbəti dövrə keçirilə bilər.
  • Və ya geri qaytarılması üçün müraciət oluna bilər (VM, 176–177).

3. Gecikmə və sanksiyalar (VM, 58)

• Vergi yayındırılıbsa: 58.1-ci maddəyə əsasən, yayındırılan məbləğin 50%-i sanksiya olaraq tətbiq olunur.
• Təqdim etmə gecikərsə: VM 58.7–58.9 maddələrinə uyğun olaraq cərimə və penya hesablanır (0.1% gündəlik).

Bu öhdəliklərin vaxtında və düzgün yerinə yetirilməsi vergi cərimələrindən yayınmaq, audit risklərini azaltmaq və şirkətin vergi reputasiyasını qorumaq baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

ƏDV qeydiyyatından çıxmaq mümkündürmü?

Bəli. Vergi ödəyicisi Vergi Məcəlləsinin 159.2 və 160-cı maddələrinə əsasən ƏDV qeydiyyatından çıxmaq hüququna malikdir.

Əsas şərt:

• Əgər ardıcıl 12 ay üzrə vergi tutulan dövriyyə 100 000 AZN-dən azdırsa, vergi ödəyicisi elektron qaydada müraciət edə bilər.

Prosedur:

1. e-taxes.gov.az portalında ərizə təqdim olunur.
2. 12 aylıq dövriyyə sənədlə təsdiq olunur.
3. Vergi orqanı qərar verir və şəxsi kabinetdə status ləğv olunur.

Nəticə:

• ƏDV kodu deaktiv olur.
• ƏDV bəyannaməsi təqdim olunmur.
• Əvəzləşmə və geri qaytarma hüququ dayandırılır.

ƏDV ödəyicisi olmağın üstünlükləri

ƏDV qeydiyyatına daxil olmaq aşağıdakı üstünlükləri təmin edir:

• ƏDV əvəzləşdirilməsi – vergi yükünün azaldılması
• Tenderlərdə iştirak hüququ – dövlət və iri layihələr üçün zəruridir.
• Maliyyə uçotunun sistemləşdirilməsi
• Rəsmi və şəffaf fəaliyyət imici
• Vergi planlaması imkanlarının genişlənməsi

Tez-tez verilən suallar

Nəticə və Tövsiyə

Əlavə Dəyər Vergisi (ƏDV) qeydiyyatına düşmək, yalnız qanuni tələb deyil — bu, eyni zamanda şəffaf və rəqabətədavamlı biznesin əsas göstəricilərindən biridir. ƏDV sisteminə düzgün qoşulmaqla siz:

• Cərimələrdən yayınarsınız.
• Əvəzləşmə və güzəştlərdən faydalanarsınız.
• Biznesinizi institusional səviyyədə möhkəmləndirərsiniz.

SGF Consulting tövsiyə edir:

ƏDV qeydiyyatına başlamazdan əvvəl vergi hüququ üzrə ixtisaslaşmış mütəxəssislə məsləhətləşin. Bu, həm hüquqi təhlükəsizlik, həm də maliyyə səmərəliliyi üçün vacibdir.

SGF Consulting- Vergi hüququ üzrə etibarlı tərəfdaşınız.

ƏDV qeydiyyatı, hesabatlar və planlaşdırma ilə bağlı dəstəyə ehtiyacınız var?
SGF Consulting komandası sizə bu sahədə peşəkar hüquqi və mühasibat xidməti təqdim etməyə hazırdır.

Xidmətlərimizə daxildir:

• ƏDV qeydiyyatı və qeydiyyatdan çıxma
• Aylıq ƏDV bəyannamələrinin hazırlanması
• Əvəzləşmə və geri qaytarma proseslərinin idarə olunması
• Vergi risklərinin təhlili və optimallaşdırılması